1. Chơi hoa
Mỗi dịp xuân về, chúng
ta đều đón Tết vào đầu năm mới âm lịch. Không khí Tết thực sự bắt đầu vào rằm
tháng chạp. Ai trồng hoa bích đào (miền Bắc) và mai (miền Nam) đều biết ngày
này, ngày mà người ta phải bứt bỏ lá để cho hoa trổ bông đúng ngày mồng một
Tết. Không phải ai cũng làm công việc này vì tính chuyên nghiệp trồng hoa cảnh
rất cao, tuy nhiên, chơi hoa đào, hoa mai ngày Tết là một truyền thống, và để
hoa nở đúng ngày mồng 1 Tết thì duy nhất có ở Việt Nam.
Nếu như người Nhật tự
hào về bonsai thì người Việt Nam tự hào về chơi hoa. Nhưng đáng tiếc có một số
loài hoa quý như thủy tiên, hoa quỳnh, thường được giới thượng lưu ngày xưa xếp
vào loại hoa đón Tết cao cấp, xem hoa nở để đoán vận may, thì đến nay hầu như
không còn mấy ai biết đến trong ngày Tết. Thời gian thay đổi thì các thú vui
ngày Tết cũng có những đổi thay, song truyền thống hoa Tết đại chúng ở Việt Nam
ngày nay còn có thêm nhiều loại như hoa lan, hoa cúc, hoa tulíp… được phát
triển từ trong nước và du nhập từ nước ngoài vào.
2. Tiễn ông Công ông
Táo lên trời
Tương truyền ở mỗi gia
đình kể từ khi loài người biết dùng lửa để ăn chín đến nay luôn luôn trong nhà
có ông Công ông Táo. Ông Công được xem là thần đất giữ nhà và biểu tượng của
ông là cây nêu ngày Tết. Nay, phong tục trồng cây nêu đã bị mai một vì có nhiều
người ở nhà tầng nên không có đất. Còn ông Táo được dân gian gọi là “ông vua
bếp”. Vua bếp là vị thần cai quản việc nấu ăn trong mỗi gia đình gắn với câu
ngạn ngữ “có thực mới vực được đạo”. Một cỗ bếp có ba ông vua bếp được nắn bằng
đất thó (đất sét) có hình chóp cụt uốn cong cúi đầu vào nhau tạo thành thế
“kiềng ba chân”.
Việc tiễn đưa ông Táo
về trời là một phong tục đẹp với ý nghĩa tâm linh. Không tiễn ông Táo về trời
là có gì đó khuất tất đối với trời nên sợ không dám làm lễ. Lễ ông Táo về trời
bao giờ cũng có việc thả cá chép làm phương tiện cho ông. Đây cũng là mặt đời
sống thiêng liêng của cư dân sông nước.
3. Đi chợ Tết, xin chữ
về thờ
Đi chợ Tết ngày xưa
chủ yếu là mua lá dong, mua thịt, mua hành để về gói bánh chưng. Ngoài ra,
người ta không quên qua cổng chợ xin thầy đồ mấy chữ về thờ vì ngày xưa đa phần
không biết chữ nên mới có phong tục thờ chữ trong nhà để mơ ước con cháu sau
này được học hành, làm ăn phát đạt. Chữ được chọn để thờ thường là chữ Tâm, Phúc,
Đức… Phong tục thờ chữ ngày nay đang được phục hồi bằng thư pháp thể hiện một
dân tộc hiếu học trong lịch sử và hôm nay.
4. Gói bánh chưng,
bánh tét
Phải là những người có
bàn tay khéo léo mới gói được, nếu không bánh sẽ nứt góc khi luộc. Đây cũng là
nét văn hóa cộng đồng cao khi người này nhờ người kia gói bánh. Luộc bánh chưng
là công đoạn được nhiều người thích nhất. Đêm những ngày gần Tết, trời se lạnh
mà ngồi chờ đợi bên nồi bánh chưng thì còn gì thú bằng.
Bánh chưng là một
phong tục có từ nền văn minh lúa nếp (không đơn giản là lúa nước). Lúa nếp chỉ
tìm thấy dấu vết cổ xưa ở đồng bằng sông Hồng và gắn với câu chuyện bánh chưng,
bánh dầy từ thời vua Hùng thứ 18 khi kén phò mã. Ngày nay bánh chưng bánh tét
vẫn là phong tục thưởng thức ẩm thực Tết vô cùng đẹp của dân tộc ta.
5. Lau dọn nhà
Tất cả đồ vật, chén
bát đũa đều được đem ra sửa soạn và trưng bày. Công việc dọn dẹp ngày Tết có ý
nghĩa quan trọng để chuẩn bị “tiễn năm cũ, đón năm mới”. Cùng công việc dọn dẹp
cũng là lúc xem lại xem còn nợ nần ai cái gì thì phải trả, không để nợ hai năm
mà thành “nợ cả đời”. Đây là phong tục tổng kết các quan hệ để xem nợ thì phải
trả trước Tết, ơn thì phải đem lễ vật đến để đáp ơn, cũng có ý không nợ ơn qua
năm.
6. Đón giao thừa
Giao thừa là lúc chứng
kiến trời đất gặp nhau. Khi trời đất gặp nhau sẽ toát ra một linh khí mà ai lúc
đó được chứng kiến sẽ thấy trào dâng cảm xúc. Đón giao thừa bao giờ cũng cúng
ngoài trời, có thể cúng mặn hoặc cúng hoa quả. Cùng với việc cúng giao thừa
này, trên bàn thờ trong nhà bao giờ cũng có ngũ quả gồm chuối (chuối tiêu),
bưởi, bòng, cam quýt. Ở miền Nam thờ trái theo ngôn ngữ nên thường có ngũ quả
gồm mãng cầu (cầu), dừa (vừa), đu đủ (đủ), xoài (xài), sung (sung túc) hoặc dứa
(thơm); đó là cầu - vừa - đủ - xài - sung hoặc cầu - vừa - đủ - xài - thơm.
7. Xông đất mồng
1
Xông đất có thể là
chọn người từ trước và người được chọn sẽ đến vào lúc sớm nhất trong năm. Xông
đất được tính từ lúc sáng sớm (mặt trời hé rạng) và trong ngày mồng một. Người
kỹ tính không đến thăm nhà khác vào ngày mồng một, nhất là người còn để tang
người thân. Cũng có người chọn sự ngẫu nhiên trong việc xông nhà để chiêm
nghiệm trong năm.
8. Lễ
Lễ là nghi lễ tôn ti
trật tự tổ tiên cố cụ, ông bà, cha mẹ, con cháu, họ hàng, bà con hàng xóm,
khách thập phương. Tất cả đều được trân trọng trước sau, vì thế mới có câu
“mồng một lễ cha, mồng hai lễ mẹ, mồng ba lễ thầy”. Cha là bên nội để lại cho
ta dòng họ (theo phụ hệ) vì thế được xem là quan trọng. Mẹ là bên ngoại cho ta
thân thể làm người, vì thế mà phải trân quý. Thầy là người cho ta hiểu biết nên
phải biết kính mến.